Συνάντηση Υψηλού Επιπέδου για τη Νησιωτικότητα
Διαβάστε ολόκληρη την ομιλία της κ. Δαμανάκη
Κύριε Υπουργέ, κυρίες και κύριοι,
Το θέμα της σημερινής εκδήλωσης είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την Ευρωπαϊκή Ένωση και για την Ελλάδα ιδιαίτερα. Με δεδομένη τη σημερινή οικονομική συγκυρία, είναι επείγουσα η ανάγκη να βρεθεί ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης και απασχόλησης που ανταποκρίνεται στις ιδιαιτερότητες των νησιωτικών περιφερειών. Είναι αξιέπαινη λοιπόν η πρωτοβουλία της Ελληνικής Προεδρίας και του Υπουργείου Ναυτιλίας και Αιγαίου να αναδείξουν το θέμα αυτό με την σημερινή εκδήλωση.
Η νησιωτικότητα είναι ένα δύσκολο ζήτημα με πολλαπλές διαστάσεις. Η γεωγραφική κατανομή και απόσταση των περισσοτέρων νησιών από το κέντρο δημιουργεί συνθήκες αποκλεισμού, εξάρτησης και απομόνωσης σε διάφορα επίπεδα: μεταφορικό, επικοινωνίας, ενεργειακού ανεφοδιασμού, ιατρικής φροντίδας, εκπαίδευσης, ακόμη και πολιτισμού.
Η κύρια πτυχή του προβλήματος όμως είναι οικονομική. Πώς θα μπορέσουν τα νησιά, ιδιαίτερα τα πιο απομακρυσμένα, να ανταπεξέλθουν το υψηλότερο λειτουργικό τους κόστος και να επιτύχουν ισοδύναμες ευκαιρίες ανάπτυξης και κοινωνικής σύγκλισης σε σύγκριση με τις ηπειρωτικές και κεντρικές περιφέρειες.
Η λύση δεν είναι εύκολη, ιδιαίτερα με δεδομένη την οικονομική συγκυρία που διανύουμε. Οι σχετικές δράσεις πρέπει να αναπτυχθούν σε πολλά επίπεδα, κυρίως τοπικό και εθνικό, αλλά και ευρωπαϊκό.
Ποια είναι τα άμεσα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα ελληνικά νησιά;
Το μεγαλύτερο, θα έλεγα, είναι το πρόβλημα της διασυνδεσιμότητας. Οι ακτοπλοϊκές ή αεροπορικές συνδέσεις είναι ανεπαρκείς και οικονομικά ασύμφορες κατά τις περιόδους χαμηλής τουριστικής κίνησης και στις λεγόμενες άγονες γραμμές. Το πρόβλημα το βιώνουν με έντονο τρόπο οι κάτοικοι των νησιών. Η Πολιτεία προσπαθεί να βρει λύσεις, ενώ το θέμα απασχολεί πολύ και την ΕΕ. Η αιτία του προβλήματος είναι το αυξημένο κόστος των ακτοπλοϊκών και αεροπορικών συνδέσεων. Ως τώρα ο πιο αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισής του είναι η επιδότηση των ακτοπλοϊκών και αεροπορικών συνδέσεων των άγονων γραμμών με βάση τον ευρωπαϊκό Κανονισμό για τις Υποχρεώσεις Δημόσιας Υπηρεσίας. Η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες της ΕΕ που χρησιμοποιούν με τον πιο βέλτιστο τρόπο τα ευεργετήματα του Κανονισμού.
Δυστυχώς με βάση τους κανονισμούς δεν είναι δυνατή η επιδότηση με ευρωπαϊκούς πόρους των λειτουργικών δαπανών των ακτοπλοϊκών συνδέσεων. Το πλησιέστερο βοήθημα που μπορεί να προσφέρει η ΕΕ σε αυτό το πλαίσιο είναι η χρήση των διαρθρωτικών ταμείων για την βελτίωση ή την κατασκευή λιμενικών και άλλων σχετικών υποδομών στα νησιά, που θα βοηθήσουν τις ακτοπλοϊκές συνδέσεις μειώνοντας κάπως το κόστος τους. Επίσης, κονδύλια μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αγορά επιβατικών πλοίων για την κάλυψη δρομολογίων που δεν εξυπηρετούνται, π.χ., ανάμεσα σε μικρά νησιά.
Η εποχικότητα της τουριστικής δραστηριότητας είναι ένας από τους παράγοντες που καθιστούν ασύμφορη την ακτοπλοϊκή σύνδεση πολλών ελληνικών νησιών. Η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου μπορεί να συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στο πρόβλημα της διασυνδεσιμότητας των νησιών.
Η Επιτροπή έχει θέσει ως στόχο να βοηθήσει στον τομέα αυτό. Πρόσφατα θεσπίσαμε Ανακοίνωση για τον Θαλάσσιο Τουρισμό με την οποία στοχεύουμε στην επέκταση της τουριστικής περιόδου, μέσα από την διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού που δεν εξαρτώνται αποκλειστικά με την θερινή περίοδο, όπως ο καταδυτικός τουρισμός, η διοργάνωση διεθνών ιστιοπλοϊκών αγώνων που προσελκύουν μεγάλο αριθμό θεατών, ο ιστορικός, ο πολιτιστικός, ο γαστρονομικός ή ο αλιευτικός τουρισμός, μεταξύ άλλων.
Η ΕΕ, και η Επιτροπή ιδιαίτερα, λαμβάνει υπόψη τη νησιωτική διάσταση στον σχεδιασμό των πολιτικών της. Αναγνωρίζει ότι τα νησιά αποτελούν τον «αδύναμο κρίκο» της περιφερειακής πολιτικής και της πολιτικής συνοχής.
Στους πρόσφατες κανόνες που εγκρίναμε για τις κρατικές ενισχύσεις στα αεροδρόμια αναγνωρίσαμε ευνοϊκότερο καθεστώς επιδοτήσεων των αεροδρομίων στα μικρά και απομακρυσμένα νησιά, κάτι που μπορεί να μειώσει το κόστος των αεροπορικών συνδέσεων.
Την επόμενη εβδομάδα, το Κολλέγιο θα συζητήσει τους κανόνες κρατικών ενισχύσεων στον τομέα της ενέργειας και του περιβάλλοντος. Στόχος μας είναι και πάλι να ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες των νησιών και να θεσπιστεί πιο ευνοϊκό καθεστώς κρατικών ενισχύσεων σε ότι αφορά επενδύσεις στον τομέα της ενέργειας και του περιβάλλοντος στα νησιά.
Παρεμπιπτόντως, το Κολλέγιο της επόμενης εβδομάδας θα εξετάσει μια ενδιαφέρουσα πρόταση που αφορά στον τομέα της ηλεκτρονικής κινητής υγείας – το m-Health ή Mobile Health. Πρόκειται για μια καινοτόμο πρωτοβουλία που αφορά την παροχή υπηρεσιών υγείας με την χρήση της κινητής τηλεφωνίας και του διαδικτύου, στηριζόμενη στην επόμενη τεχνολογική γενιά, τη λεγόμενη 5G. Η υπηρεσία αυτή θα έχει προφανή θετικά αποτελέσματα για τους κατοίκους των νησιών και γενικότερα των απομακρυσμένων περιοχών. Και ακόμη και αν για τους ανθρώπους της δικής μου γενιάς είναι λίγο δύσκολο αυτή τη στιγμή να συλλάβουμε πλήρως το μέγεθος της καινοτομίας, είμαι σίγουρη ότι τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας έχουν ήδη καταλάβει περί τίνος πρόκειται!
Κάτι που με φέρνει στο εξής συμπέρασμα: η αντιξοότητα της νησιωτικότητας δεν καταπολεμάται πάντοτε με τους παραδοσιακούς τρόπους που δοκιμάσαμε έως τώρα. Πρέπει να προσαρμόσουμε την προσέγγισή μας, να σκεφτούμε «έξω από το κουτί». Δύο σημεία είναι αξιοσημείωτα στο πλαίσιο αυτό. Πρώτον, το επόμενο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Στήριξης και η μέριμνα που περιέχει για τα νησιά. Δεύτερον, η στρατηγική για τη Γαλάζια Ανάπτυξη που αναπτύξαμε στην Επιτροπή και που ανταποκρίνεται ιδανικά στις ιδιαίτερες ανάγκες των νησιών.
Πριν αναφερθώ στο επόμενο ΕΣΠΑ, μία παρατήρηση για το τρέχον πρόγραμμα. Είναι λυπηρό ότι η απορρόφηση των κονδυλίων για τα πιο μικρά και απομακρυσμένα νησιά του Ειδικού Άξονα Προτεραιότητας για το Νότιο Αιγαίο είναι μόλις 50% – από τα 50 εκ ευρώ, έχουν δαπανηθεί μόλις τα 23 εκ. Αυτό είναι το πιο σημαντικό πρόβλημα που πρέπει να λύσουμε προτού αρχίσουμε να σχεδιάζουμε την στρατηγική ανάπτυξης των νησιών.
Γνωρίζω ότι μετά το Πάσχα, ο Περιφερειάρχης διοργανώνει στη Ρόδο ευρωπαϊκό συνέδριο για τα μικρά νησιά, όπου θα εξεταστούν και θέματα όπως αυτό. Ελπίζω να βγουν συμπεράσματα που θα χρησιμεύσουν στην καλύτερη υλοποίηση του επόμενου ΕΣΠΑ, το οποίο θα είναι και πιο απαιτητικό για τα νησιά από το τρέχον.
Γιατί θα είναι πιο απαιτητικό;
Διότι, η στρατηγική στόχευση έχει αλλάξει. Στόχος πλέον είναι, όχι οι παραδοσιακές υποδομές που έπρεπε έτσι κι αλλιώς να έχουμε υλοποιήσει εδώ και χρόνια, αλλά η θεματική συγκέντρωση των δράσεων που θα αφορά την καινοτομία, τις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και την οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Τα ελληνικά νησιά ενδεχομένως δεν είναι έτοιμα να ακολουθήσουν αυτή τη θεματική στόχευση, γιατί βρίσκονται ακόμη σε εκκρεμότητα πιο βασικές τους ανάγκες. Για το λόγο αυτό πετύχαμε, στην Επιτροπή, εξαίρεση των ελληνικών νησιών από τον κανόνα ότι το 80% των χρηματοδοτούμενων δράσεων θα αφορούν τους τομείς που μόλις ανέφερα. Οι νησιωτικές μας περιοχές θα συνεχίσουν να αφιερώνουν το 50% των δράσεων στη χρηματοδότηση των υποδομών που δεν έχουν ακόμη υλοποιηθεί, όπως λιμάνια, μαρίνες, δρόμοι, αεροδρόμια, διαχείριση απορριμμάτων, μονάδες αφαλάτωσης, ξενοδοχεία και τουριστικές εγκαταστάσεις, κλπ.
Τα ακριβή ποσά που θα επιμεριστούν στα νησιά, από το σύνολο των περίπου 15 δις ευρώ του ελληνικού πακέτου, δεν είναι ακόμη γνωστά και αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης των ελληνικών αρχών με τις υπηρεσίες της Επιτροπής που θα τελειώσει τις επόμενες ημέρες.
Ως Επίτροπος που διαχειρίζομαι το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας συμμετέχω στην διαπραγμάτευση αυτή. Αυτή η τελευταία ευκαιρία ευρωπαϊκής χρηματοδότησης δεν πρέπει να χαθεί. Ο προσδιορισμός των κύριων αναπτυξιακών αναγκών της χώρας πρέπει να είναι ακριβής – ακόμη περισσότερο για τα νησιά. Οι θαλάσσιες και οι παράκτιες περιοχές σε συνδυασμό με την στρατηγική για τη Γαλάζια Ανάπτυξη έχουν ευκαιρίες για επενδύσεις στον τουρισμό, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τα αγρο-τροφικά προϊόντα, τη γαλάζια βιοτεχνολογία, τις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών.
Λίγα παραδείγματα:
Στην ιχθυοκαλλιέργεια υπάρχουν νέες τεχνολογίες υπεράκτιας ιχθυοκαλλιέργειας που επιτρέπουν την αύξηση και διαφοροποίηση της παραγωγής, μειώνοντας ταυτόχρονα τις επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον. Μία από αυτές τις τεχνολογίες θα εφαρμοστεί πολύ σύντομα στην Νοτιοδυτική Κρήτη. Έχω πληροφορηθεί ότι η συγκεκριμένη επένδυση θα δημιουργήσει πολλές θέσεις εργασίας, ενώ θα έχει έντονο εξαγωγικό προσανατολισμό. Δηλαδή αυτό ακριβώς που χρειάζεται η ελληνική οικονομία αυτή τη στιγμή.
Η αναβάθμιση της γνώσης μας για τον υποθαλάσσιο βυθό είναι μία από τις προτεραιότητες της γαλάζιας ανάπτυξης. Στόχος μέχρι το 2020 είναι η πλήρης χαρτογράφηση του βυθού των ευρωπαϊκών θαλασσών. Αυτό, μεταξύ άλλων, θα μειώσει το κόστος πόντισης καλωδίων και αγωγών και θα βοηθήσει στην πιο αποτελεσματική σύνδεση των νησιών σε τηλεπικοινωνίες, ευρυζωνικότητα και ενέργεια. Η απομόνωση των νησιών πρέπει να καταπολεμηθεί με όλους τους δυνατούς τρόπους.
Η ενεργειακή διασύνδεση των νησιών με την ηπειρωτική Ελλάδα είναι μια από τις επιλέξιμες δράσεις του ΕΣΠΑ. Θα ενισχύσει την ενεργειακή αυτοτέλεια κατά τους θερινούς μήνες με την υψηλή εγχώρια ζήτηση. Ταυτόχρονα όμως, θα επιτρέψει στα νησιά που παράγουν ενέργεια να πουλήσουν το πλεόνασμά τους στο ηπειρωτικό δίκτυο κατά τους χειμερινούς μήνες.
Ο συνδυασμός των συγκριτικών πλεονεκτημάτων είναι μέρος της στρατηγικής μας. Υψηλής ποιότητας τοπικά τρόφιμα, πολλά από τα οποία έχουν καθεστώς προστατευμένης ονομασίας προέλευσης (Νάξος, Σαντορίνη, Σύμη) πρέπει να αξιοποιούνται τουριστικά. Ο επισκέπτης των νησιών είναι διατεθειμένος να πληρώσει παραπάνω για κάτι που αξίζει. Είναι μέρος της στρατηγικής διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος της Ελλάδας και πρέπει να στηριχθεί.
Οι επενδύσεις σε Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών είναι επίσης σημαντικές για την αντιμετώπιση των προκλήσεων του αποκλεισμού των νησιών. Υπάρχει πολύτιμη εμπειρία από δράσεις που έχουν υλοποιηθεί με τη βοήθεια ευρωπαϊκών πόρων σε απομακρυσμένες περιοχές της Ευρώπης, όπως στο βόρειο μέρος της Φινλανδίας και στα μικρά νησιά της Σουηδίας και της Σκωτίας, όπου οι νέες τεχνολογίες υπερκέρασαν τα εμπόδια της γεωγραφικής απομόνωσης. Το ΕΣΠΑ έχει επάρκεια πόρων για επενδύσεις που στοχεύουν να κλείσουν το λεγόμενο «ψηφιακό κενό» μεταξύ του κέντρου και της νησιωτικής περιφέρειας (το τρέχον πρόγραμμα έχει 97,3 εκ + άλλα 49 εκ από το ταμείο αγροτικής ανάπτυξης). Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι τοπικές αρχές, ο τουριστικός κλάδος, οι μαθητές και τα σχολεία είναι από τους πρώτους που θα επωφεληθούν σημαντικά από την ψηφιακή αναβάθμιση των νησιωτικών περιοχών.
Κυρίες και κύριοι,
Δεν εξαντλείται σε τόσο λίγο χρόνο ο κατάλογος των δράσεων που μπορούμε να αναπτύξουμε για να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα, τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες της νησιωτικότητας. Πολλές από τις ευκαιρίες αυτές δεν τις έχουμε ακόμη ανακαλύψει, αν και βρίσκονται μπροστά μας. Πρέπει να τις εντοπίσουμε και να τις αξιοποιήσουμε. Η χρηματοδοτική στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι δεδομένη. Η ικανότητα του ανθρώπινου δυναμικού της Ελλάδας είναι διαπιστωμένη. Η βελτίωση των κρατικών δομών και της δημόσιας διοίκησης είναι προαπαιτούμενο. Και μια ολόκληρη οικονομία, εντός και εκτός των συνόρων, είναι έτοιμη να αξιολογήσει το επενδυτικό ενδιαφέρον.
Ας χρησιμοποιήσουμε την κρίση σαν ευκαιρία για να δούμε πέρα από την παραδοσιακή εικόνα της οικονομίας που είχαμε ως τώρα σαν μοναδική διέξοδο. Χρειάζονται αλλαγές, τόλμη και φαντασία για να την μετατρέψουμε σε ένα πιο ευέλικτο, προσαρμόσιμο, δημιουργικό και αποτελεσματικό παραγωγικό μοντέλο. Χαίρομαι πολύ που η σημερινή εκδήλωση θα συμβάλει στην προσπάθεια αυτή.
Σας ευχαριστώ.
